Bụi sơn là gì? Đặc điểm, phân loại và tác hại của bụi sơn trong công nghiệp

Trong những năm gần đây, ngành sơn phủ phát triển mạnh mẽ cùng với sự bùng nổ của các lĩnh vực như sản xuất nội thất, cơ khí – kim loại, ô tô – xe máy, thiết bị điện tử và xây dựng. Hầu hết các dây chuyền sản xuất hiện đại đều có công đoạn phun sơn, sơn tĩnh điện, sơn gỗ hoặc sơn phủ bảo vệ bề mặt. Càng nhiều hoạt động sơn, lượng bụi sơn phát sinh càng lớn, từ đó đặt ra nhiều thách thức đối với doanh nghiệp trong việc kiểm soát môi trường và chất lượng sản phẩm.

Bụi sơn là gì?

Bụi sơn là tập hợp các hạt vật chất cực nhỏ (kích thước từ vài micromet đến dưới 100 micromet) phát sinh trong toàn bộ chu trình sơn: phun sơn, phủ sơn, sấy sơn, chà nhám, xử lý bề mặt sau sơn. Đây là dạng bụi đặc thù trong ngành sơn phủ, có thể tồn tại ở trạng thái khô hoặc ướt, kèm theo hơi dung môi và chất dễ bay hơi (VOC).

Bụi sơn hình thành khi các hạt sơn không bám vào bề mặt cần sơn, hoặc bị bong ra trong quá trình hoàn thiện sản phẩm. Khi được phát tán vào không khí, chúng trở thành tác nhân gây ô nhiễm, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người lao động và chất lượng sản phẩm cuối cùng.

Thành phần của bụi sơn

Tùy vào loại sơn và công nghệ sơn, bụi sơn có thể chứa nhiều nhóm vật chất khác nhau. Thành phần phổ biến gồm:

• Bột màu: Đây là nhóm tạo màu chính của lớp sơn. Một số bột màu chứa kim loại nặng như chì, crom, kẽm… (tùy tiêu chuẩn), vì vậy khi phát tán thành bụi có thể gây độc hại cho môi trường và người lao động.
• Nhựa – Chất kết dính: Là “xương sống” của lớp sơn, giúp các hạt sơn bám dính vào bề mặt vật liệu. Khi trở thành bụi, hạt nhựa này thường nhẹ, dễ phát tán và gây bám bẩn.
• Hạt sơn khô hoặc hạt sơn chưa kết dính: Các hạt sơn không bám vào sản phẩm trong quá trình phun có thể khô ngay trong buồng sơn hoặc còn ở dạng bán ướt, gây phát tán mạnh khi có dòng khí di chuyển.
• Dung môi – VOC – Hóa chất đi kèm: Trong các loại sơn gốc dung môi, hơi VOC và các chất phụ gia đi kèm có thể kết hợp với bụi tạo thành dạng bụi – hơi dung môi hỗn hợp, khó xử lý hơn bụi thông thường.

Phân loại các loại bụi sơn chính

Từ thực tế sản xuất và các tài liệu kỹ thuật ngành sơn, bụi sơn được chia thành ba nhóm phổ biến như sau:

Bụi sơn khô

• Hình thành từ sơn bột, sơn tĩnh điện hoặc sơn đã khô hoàn toàn.
• Hạt bụi nhỏ, khô, nhẹ, cực kỳ dễ bay.
• Không kèm dung môi nên ít nguy cơ VOC nhưng lại dễ phát tán theo dòng khí trong nhà xưởng.

Thường gặp trong sơn tĩnh điện, sơn bột cho nội thất, thiết bị kim loại hoặc quy trình chà nhám sau sơn (bột sơn khô bong ra)

Công nghệ xử lý thường dùng là cyclone, lọc túi vải, cartridge filter, buồng thu hồi bụi tĩnh điện (tùy nhà máy).

Bụi sơn ướt

• Xuất hiện trong quá trình phun sơn lỏng (sơn PU, NC, sơn gỗ, sơn công nghiệp gốc dung môi).
• Hạt sơn chưa khô hoàn toàn, có thể bám dính cao.
• Thường đi kèm hơi dung môi VOC, mùi sơn, hợp chất hữu cơ dễ cháy.

Loại sơn này dễ bám vào bề mặt thiết bị thu gom, có thể gây tắc nghẽn nếu dùng sai công nghệ, khó lọc hơn bụi khô, yêu cầu thiết bị chuyên dụng

Công nghệ xử lý phổ biến:

• Buồng sơn ướt (water curtain)
• Cyclone kết hợp scrubber
• Hệ thống rửa khí – venturi
• Than hoạt tính cho VOC (nếu cần)

Bên cạnh đó, dựa vào kích thước và thành phần hóa học, có thể chia bụi thành 4 loại như sau:

• Bụi siêu mịn (PM2.5 – PM10): Dễ xâm nhập sâu vào phổi, khó thu gom bằng các phương pháp cơ học đơn giản và thường phát sinh từ sơn lỏng, sơn gốc dung môi
• Bụi chứa dung môi/VOC: Nguy hiểm vì có khả năng gây độc, gây mùi mạnh, ảnh hưởng thần kinh. Một số VOC gây ung thư (theo WHO)
• Bụi chứa kim loại nặng: Xuất hiện khi pigment có thành phần kim loại (ví dụ sơn chống rỉ, sơn công nghiệp)
• Bụi dễ cháy – dễ nổ: Bụi sơn khô có thể tích tụ và tạo thành môi trường dễ cháy khi có tia lửa. Đòi hỏi tiêu chuẩn ATEX hoặc các giải pháp chống tĩnh điện.

Vì sao cần hệ thống thu gom, xử lý bụi sơn chuyên dụng?

Khi đã biết loại bụi mình đang đối mặt (bụi sơn khô, bụi sơn ướt, bụi chứa VOC, bụi kim loại…), doanh nghiệp không thể chỉ sử dụng các biện pháp thông thường như quạt thông gió hay khẩu trang để khắc phục.

Bụi sơn cần các hệ thống xử lý chuyên dụng như:

• Buồng sơn khô
• Buồng sơn ướt – màng nước
• Cyclone – thu bụi xoáy
• Hệ thống lọc túi vải, cartridge
• Lọc tĩnh điện (ESP)
• Scrubber / Venturi
• Than hoạt tính xử lý VOC

Lý do là vì mỗi loại bụi yêu cầu công nghệ riêng, ví dụ:

• Bụi khô → dễ thu bằng cyclone + lọc túi
• Bụi ướt → cần buồng sơn nước vì dễ bám dính
• Bụi chứa VOC → cần than hoạt tính hoặc buồng đốt VOC
• Bụi kim loại → yêu cầu chống cháy nổ

Lời kết

Nhìn chung, đối với doanh nghiệp, đầu tư vào hệ thống thu gom, xử lý bụi sơn chuyên dụng như buồng sơn khô/ướt, cyclone, lọc túi, lọc tĩnh điện hay scrubber không chỉ giúp tuân thủ các quy định môi trường và an toàn lao động, mà còn tối ưu năng suất, giảm tỷ lệ hàng lỗi, nâng cao hiệu quả sản xuất.

Hiểu rõ bụi sơn, phân loại đúng và áp dụng giải pháp xử lý phù hợp là chìa khóa giúp doanh nghiệp phát triển bền vững, vừa bảo vệ con người, vừa bảo vệ môi trường, đồng thời đảm bảo vận hành an toàn và hiệu quả.

Nếu doanh nghiệp của bạn đang gặp khó khăn với bụi sơn trong nhà xưởng, hoặc muốn nâng cấp – thiết kế hệ thống thu gom và xử lý khí thải bụi sơn:

• Giảm thiểu bụi trong quá trình sản xuất
• Bảo vệ sức khỏe người lao động
• Đảm bảo chất lượng sản phẩm và năng suất
• Tuân thủ các quy chuẩn môi trường 2025

Hãy liên hệ ETM ngay hôm nay qua hotline 0923 392 868 để được tư vấn miễn phí và thiết kế giải pháp tối ưu nhất!